Τι κοινό έχει το σαλέπι με το σερνικοβότανο και την ορχιδέα; Τι γνώριζαν οι αρχαίοι;

Tο σαλέπι είναι για πολλούς η καλύτερη επιλογή. Το ημιδιάφανο, πυκνόρευστο και θερμαντικό αυτό ρόφημα που μαλακώνει το λαιμό, λειτουργεί ως αποσυμφορητικό του αναπνευστικού και ανακουφίζει το στομάχι, τονώνοντας όπως έλεγαν οι παλιοί όχι μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή.
Από πού προέρχεται όμως αυτό το αφέψημα που πωλείται μέσα σε μπακιρένια σαμοβάρια από τους γνωστούς σαλεπιτζήδες; Υπήρξε ένα εξαιρετικά δημοφιλές ρόφημα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, από όπου και διαδόθηκε και στη Δυτική Ευρώπη πολύ πριν τον καφέ και το τσάι. Πρόκειται για ένα είδος άγριας ορχιδέας που επιστημονικά ονομάζεται «όρχις» (Orchis Mascula) και είναι αυτό που ο λαός ονομάζει «σερνικοβότανο» ή «μαγιοβότανο».
Εκτός από τις μαλακτικές του ιδιότητες, ήταν φημισμένο και ως αφροδισιακό, γι' αυτό και στην αρχαιότητα ονομαζόταν επίσης «Σατύρειον» και πίστευαν ότι χάριζε στις γυναίκες αρσενικά παιδιά. Θα το συναντήσουμε και στη χώρα μας, σε αρκετά βουνά κυρίως της Βόρειας Ελλάδας, σε υψόμετρο πάνω από 500 μ. ανθισμένο από το Μάιο έως και το τέλος Ιουνίου. Δύσκολα φαντάζεται κανείς ότι το μαλακτικό αυτό ρόφημα βγαίνει από τους ξηρούς κονδύλους που μοιάζουν με όρχεις, οι οποίοι βρίσκονται στο ρίζωμα του φυτού. Αφού συλλεχθούν, ξεραίνονται και στη συνέχεια αλευροποιούνται.
Ο όρος σαλέπι που είναι αραβικής προέλευσης και σημαίνει «όρχεις της αλεπούς», αναφέρεται σε αυτή την αλευροποιημένη σκόνη αλλά και στο αντίστοιχο ρόφημα. Χρειάζονται περίπου 1000 ορχιδέες για να παραχθεί 1 κιλό σκόνης σαλεπιού και 7-8 χρόνια για να αναπτυχθούν επαρκώς οι κόνδυλοι της ορχιδέας ώστε να είναι εμπορεύσιμοι, κάτι που δικαιολογεί και την υψηλή τιμή της σκόνης του σαλεπιού.
Ο μύθος πίσω από το σαλέπι, θέλει τον Όρχι, το γιο μιας νύμφης και ενός Σάτυρου, να μετατρέπεται στο συγκεκριμένο φυτό καθώς τιμωρήθηκε για τον βιασμό μιας ιέρειας κατά τη διάρκεια των Βακχικών μυστηρίων. Η πρώτη αναφορά στην εν λόγω ορχιδέα γίνεται από τον Θεόφραστο ο οποίος έδωσε και την ονομασία στις ορχιδέες λόγω του σχήματός των, ενώ για τη μεγάλη αξία τους είχαν μιλήσει και ο Ασκληπιός, ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός.
Στην Αρχαία Ρώμη επίσης παρασκεύαζαν ροφήματα και ποτά από τη ρίζα της ορχιδέας, τα οποία μάλιστα ονόμαζαν satyrion και priapiscus, με τη δεύτερη ονομασία να προέρχεται από τον Πρίαπο, το θεό της γονιμότητας. Στη Μεσαιωνική Αγγλία, οι μάγισσες της εποχής χρησιμοποιούσαν το φρέσκο κόνδυλο της ορχιδέας για να προσελκύουν αληθινή αγάπη και το μαραμένο βολβό για να σβήσουν παράνομους πόθους.
Οι κόνδυλοι περιέχουν μια ουσία αμύλου, ένα φυσικό κόμμι, τη βασσορίνη, η οποία είναι κολλώδης και όταν βράσει με νερό δρα μαλακτικά για πονόλαιμο, ανακουφίζοντας παράλληλα και από τυχόν προβλήματα πέψης, όπως καούρες, μετεωρισμό και δυσπεψία. Το σαλέπι χρησιμοποιείται επίσης για διάρροια, ιδιαίτερα σε παιδιά και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό για την ανάρρωση εξασθενημένων από αρρώστιες οργανισμών. Επιπλέον περιέχει αραβίνη, τραγακανθίνη και πολύτιμα μεταλλικά άλατα όπως φώσφορο και ασβέστιο που συνδυαστικά τονώνουν σημαντικά το ανοσοποιητικό σύστημα.
Λόγω της κολλώδους υφής του, δρα επουλωτικά στα τοιχώματα του πεπτικού, συμβάλλοντας στην αντιμετώπιση διαφόρων ελκών. Οι τονωτικές, θερμαντικές και αφροδισιακές του ιδιότητες ενισχύονται χάρη στην προσθήκη και μπαχαρικών όπως η κανέλλα, το γαρύφαλλο, η πιπερόριζα και η βανίλια πριν το σερβίρισμα. Συχνά, γίνεται πολύτιμο συστατικό και για το παγωτό καϊμάκι, προσδίδοντάς του τη χαρακτηριστική μαστιχωτή υφή που απολαμβάνουμε ειδικά στη γειτονική Τουρκία.

Φωτεινή Πουρνάρα