Σίλφιο το χαμένο φυτό που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για φαγητό, άρωμα και αντισύλληψη

Το Σίλφιο (Silphium), ένα εξαφανισμένο πλέον φυτό που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι για αρώματα, καρυκεύματα, φάρμακα, ακόμη και αντισύλληψη, ήταν ένα από τα πιο περιζήτητα αγαθά στον αρχαίο κόσμο.
Το φυτό ήταν τόσο χρήσιμο που ο ίδιος ο Ιούλιος Καίσαρας λέγεται ότι είχε μια μεγάλη αποθήκη σίλφιου ανά πάσα στιγμή.
Το Σίλφιο αναπτύχθηκε μόνο σε μια στενή λωρίδα Γης κοντά στη βορειοαφρικανική πόλη Κυρήνη στη σύγχρονη Λιβύη και ήταν απαραίτητο για την οικονομία της πόλης. Η καλλιέργεια και το εμπόριο του φυτού μετέτρεψε την Κυρήνη στην πλουσιότερη περιοχή της Αφρικής εκείνη την εποχή.
Η ευρεία χρήση του στον αρχαίο κόσμο επέτρεψε στην οικονομία της Κυρήνης να ανθίσει, η οποία με τη σειρά της μετέτρεψε την πόλη σε κέντρο τέχνης, πολιτισμού και ιατρικής στον αρχαίο Ελληνικό κόσμο.
Στην πραγματικότητα, ήταν το σπίτι μιας διάσημης ιατρικής σχολής και ακόμη και ενός φιλοσοφικού κινήματος που βασιζόταν στην ευτυχία, τα μέλη του οποίου ονομάζονταν Κυρηναίοι. Ο Ερατοσθένης, ο διάσημος Έλληνας μαθηματικός, ήταν γέννημα θρέμμα της πόλης.
Αν και τώρα έχει εξαφανιστεί, οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει, μελετώντας αρχαία σχέδια και περιγραφές της γεύσης και της εμφάνισης του φυτού, ότι το Σίλφιο πιθανότατα ανήκε στο γένος Ferula, το οποίο περιλαμβάνει υπάρχοντα φυτά όπως ο γιγάντιος μάραθος και η ασαφοετίδα (asafoetida).
Αυτή η θεωρία ενισχύεται από το γεγονός ότι η ασαφοετίδα, η οποία χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα στην κουζίνα της Ινδίας και της Κεντρικής Ασίας, χρησιμοποιήθηκε ως φθηνότερο υποκατάστατο του Σίλφιου στην αρχαιότητα, που σημαίνει ότι είτε σχετιζόταν με το φυτό είτε είχε παρόμοια γεύση.

Το χαμένο πλέον φυτό σίλφιο είχε πολλές χρήσεις για τους αρχαίους Έλληνες

Τα φυτά αυτού του γένους βρέθηκαν σε αρχαίες απεικονίσεις σε νομίσματα από την Κυρήνη λόγω της οικονομικής σημασίας του για την πόλη.

Αρχαίο ασημένιο νόμισμα από την Κυρήνη,
όπου απεικονίζεται ο σπόρος/καρπός του Σίλφιου.
Εικόνα: wikipedia

Φαίνεται ότι ήταν ένα ψηλό, ανθισμένο φυτό με ένα λοβό σε σχήμα καρδιάς στην κορυφή. Στην πραγματικότητα, ορισμένες θεωρίες σχετικά με την προέλευση του σύγχρονου συμβόλου για την αγάπη υποδεικνύουν το σχήμα του σπόρου του Σίλφιου, καθώς το φυτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως αφροδισιακό.
Το Σίλφιο χρησιμοποιήθηκε για πολύ καιρό σε όλη την αρχαία Μεσόγειο. Τόσο οι Μινωίτες όσο και οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν συγκεκριμένους τρόπους για να αντιπροσωπεύσουν το φυτό, και επαινούνταν ευρέως σε τραγούδια και ποιήματα στους αρχαίους πολιτισμούς.
Σύμφωνα με τον μύθο, το Σίλφιο προήλθε από τον ίδιο τον θεό Απόλλωνα. Είχε μια μεγάλη ποικιλία από φαρμακευτικές ιδιότητες και χρησιμοποιήθηκε για τη θεραπεία του βήχα, του πόνου, των κονδυλωμάτων, του πυρετού και της δυσπεψίας. Αν και θεωρείται αφροδισιακό, χρησιμοποιήθηκε επίσης ως αντισύλληψη και ακόμη και ως εκτρωτικό.
Ο ίδιος ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης συνταγογραφούσε ακόμη και το φυτό για πόνο στην κοιλιά.

Classical Numismatic Group/Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0

Το Σίλφιο βρέθηκε επίσης στην Ελληνική και τη Ρωμαϊκή κουζίνα και εμφανίστηκε εξέχοντα στις συνταγές του Απίκιου, ο οποίος συγκέντρωσε μια από τις πιο καλοδιατηρημένες συλλογές αρχαίων συνταγών που υπάρχουν σήμερα.
Το γήινο άρωμα και οι φαρμακευτικές του ιδιότητες το έκαναν επίσης σημαντικό συστατικό στα αρώματα, καθώς και σε αρχαίες λοσιόν και κρέμες.

Γιατί εξαφανίστηκε το αρχαίο φυτό;

Λόγω των ποικίλων χρήσεών του, το Σίλφιο είχε πολύ μεγάλη ζήτηση. Ωστόσο, την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα, ο οποίος έζησε από το 37 έως το 68 μ.Χ., το φυτό είχε σχεδόν εξαφανιστεί. Σύμφωνα με τον Πλίνιο, όταν βρέθηκε το τελευταίο φυτό σιλφίου που είχε απομείνει, δόθηκε στον Νέρωνα.
Οι μελετητές θεωρούν ότι το φυτό συγκομίστηκε υπερβολικά και εκμεταλλεύτηκε υπερβολικά λόγω της δημοτικότητάς του, με αποτέλεσμα το έδαφος στην περιορισμένη περιοχή όπου αναπτύχθηκε το φυτό να στερείται θρεπτικών συστατικών.

Σίλφιον, λατ. silphium (σίλφιουμ)
ή laser (λάζερ) - Εικόνα: wikipedia

Επιπλέον, οι βοσκοί συνήθιζαν να τροφοδοτούν τα κοπάδια τους με σίλφιο, καθώς το φυτό μεταμόρφωσε το κρέας, καθιστώντας το τρυφερό και νόστιμο. Οι μελετητές θεωρούν ότι η υπερβόσκηση του φυτού πιθανότατα συνέβαλε στην εξαφάνισή του.
Άλλοι ισχυρίζονται ότι οι περιφερειακές κλιματικές αλλαγές, που προκάλεσαν κάποτε πράσινα χωράφια να μετατραπούν σε άνυδρη έρημο, είχαν ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση του φυτού.
Οι αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Θεόφραστος, σημείωσαν ότι το Σίλφιο ήταν πολύ ευαίσθητο στις αλλαγές του εδάφους και επομένως δεν μπορούσε να καλλιεργηθεί σε μεγάλους αριθμούς ούτε σε περιοχές εκτός της Κυρήνης.