Η Βαράσοβα και το στενότοπο ενδημικό φυτό της (Centaurea heldreichii)

Στην ανατολική πλευρά της Λιμνοθάλασσας του Μεσολογγίου, βρίσκεται ένα από τα ομορφότερα αλλά και από τα πιο τραγουδισμένα βουνά της Αιτωλίας. Η Βαράσοβα ή ο Βαράσοβας των ανδρειωμένων το βουνό!
Ένα βουνό στενά δεμένο με τους μύθους και τους θρύλους της περιοχής. Βρίσκεται στην είσοδο του Κορινθιακού Κόλπου, πάνω ακριβώς από τον όρμο της Καλυδώνας. Είναι ένας μεγάλος πέτρινος όγκος, γυμνός, που φθάνει τα 917μ. ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας. Είναι ανεξάρτητος από όλα τα άλλα βουνά της Αιτωλίας.
Το αρχαίο όνομα της Βαράσοβας είναι Χαλκίς. Ο Στράβωνας αναφέρει: «Υπέρ δε της Μολυκρείας, Ταφιάσσον και Χαλκίδα, όρη καλώς υψηλά, εφ’οις πολίχνια ίδρυτο Μακυνία τε και Χαλκίς ομώνυμος τω ορεί, ην Υποχαλκίδα καλούσι».
Κατά την αρχαιότητα υπήρχε σε αυχένα του βουνού μικρή πόλη με το όνομα Χαλκίς. Η Βαράσοβα θεωρείται το «Άγιο Όρος» της Αιτωλοακαρνανίας, γιατί κατά τη Βυζαντινή περίοδο, δημιουργήθηκαν σύμφωνα με μαρτυρίες 72 εκκλησίες, μονές και ασκηταριά. Σήμερα όμως στη περιοχή υπάρχουν μόνο ερείπια από αυτά τα μνημεία.
Η Βαράσοβα επίσης συνδέεται και με την Ελληνική Επανάσταση. Εδώ έγιναν μάχες κατά των Τούρκων από διάφορους Αρματωλούς και Κλέφτες.
Χάρτης του Αγγλικού Ναυτικού (1896) σημειώνει ότι κοντά στο ακρωτήριο της Βαράσοβας, προς το Κρυονέρι, υπήρχε «αρχαία πόλις και ερείπια στον πυθμένα της θαλάσσης».
Σύμφωνα με την παράδοση, η Βαράσοβα είναι «των ανδρειωμένων το βουνό». Τον παλιό καιρό το βουνό το είχαν σηκώσει δύο αδέλφια ανδρειωμένα, που πήγαιναν στη Θεσσαλία, όπου γινόταν πόλεμος, για να το ρίξουν πάνω στους εχθρούς τους. Στο δρόμο όμως, έπεσε στη θέση που βρίσκεται σήμερα και τους πλάκωσε.
Πολλοί ποιητές εμπνεύστηκαν από την ομορφιά της Βαράσοβας και ειδικά από τα καθρεφτίσματα της στη λιμνοθάλασσα.

Ο Μιλτιάδης Μαλακάσης γράφει χαρακτηριστικά:
«Η χρυσαφιά η Βαράσοβα, καθρεφτισμένη ως μένει στη θάλασσα τριγύρου».
Και ο Κωστής Παλαμάς με ανάλογο ύφος συμπληρώνει:
«Από της Τρίκορφης Βαράσοβας, τα ύψη σαν από πύργου δώμα, δέσποινα η Σελήνη, στα ολόστρωτα νερά την όψη της θα σκύψει».
Η Βαράσοβα θεωρείται επίσης το βουνό των αναρριχητών.
Είναι περιοχή Natura 2000, και στις απόκρημνες βραχώδεις πλευρές της βρίσκουν καταφύγιο σπάνια πουλιά, όπως όρνια, αητοί, πετρίτηδες, βραχοκιρκίνεζα, ποντικοβαρβακίνες, φιδαητοί, ψαλιδιάρηδες, τσίφτιδες κ.α.
Η περιοχή της Βαράσοβας είναι φημισμένη επίσης για το σπάνιο στενότοπο ενδημικό φυτό της, τη Κενταύρεια του Χελδράιχ (Centaurea heldreichii). Είναι φυτό που ανήκει στη Τάξη Asterales και στην Οικογένεια Compositae.
Στενότοπα ενδημικά, λέγονται τα ενδημικά φυτά που έχουν μικρή επιφάνεια εξάπλωσης και είναι ικανά να επιδέχονται πολύ μικρές περιβαλλοντικές αλλαγές στο χώρο τους.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα στενότοπου ενδημικού φυτού είναι: η Μικρομέρια της Ακρόπολης (Micromeria acropolitana) που ζει μόνο στο βράχο της Ακρόπολης (350 μ. επί 150μ.).
Η Centaurea heldreichii, που ζει στη Βαράσοβα, καταλαμβάνει μια επιφάνεια που δεν ξεπερνά τα 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Το φυτό είναι πολυετής πόα, που φυτρώνει αποκλειστικά στα βράχια σε υψόμετρο από 3μ. έως 650μ. Κυρίως προτιμάει τους ασβεστολιθικούς βράχους, τις σχισμές, τους απόκρημνους βράχους μέχρι πολύ κοντά στη θάλασσα. Ανθίζει το Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο.
Είναι εντομόφυλο και για τη μεταφορά της γύρης της χρησιμοποιεί κυρίως τις μέλισσες.
Το ύψος του φυτού φτάνει τα 30εκ. και τα άνθη του είναι ρόδινα – ιώδη.
Σύμφωνα με την IUCN (International Union Conservation Nature) το φυτό ανήκει στη κατηγορία “Endangered”.

Η Βαράσοβα όπως είπαμε είναι το βουνό των αναρριχητών, και το φυτό δέχεται ασφυκτικές πιέσεις σε κάποιες από τις αναρριχητικές διαδρομές.
Ο πληθυσμός των φυτών είναι μικρός γι’ αυτό και κινδυνεύει με εξαφάνιση.
Άλλα σπάνια φυτά που ζουν στη περιοχή είναι: η Campanula drabifolia, Centaurea alba albanica, Stachys parolini, Crocus sieberi sieberi, Reseda tymphaea, κ.α.
Η χλωρίδα στη περιοχή δέχεται κυρίως πιέσεις από τους αναρριχητές αλλά και από τη βόσκηση. Ενώ η πανίδα του βουνού απειλείται από το Κυνήγι.
Γρηγόρης Τσούνης
ΠΗΓΗ