Οι ρίζες του νεότερου Ελληνισμού στην Αίγυπτο

Η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου αποτελεί σημαντικό μέρος της νεότερης ιστορίας του Ελληνισμού, με συνέχεια και διάρκεια έως τις μέρες μας. Αυτή η ιστορική πραγματικότητα καταδεικνύεται μέσα από τις σελίδες του τελευταίου βιβλίου «Η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου», του καθηγητή Ευθύμιου Σουλογιάννη, ομότιμου διευθυντή Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών, παλιού Αλεξανδρινού με πολυσχιδή δραστηριότητα σε θέματα σχέσεων των χωρών της Μεσογείου και μάλιστα των απόδημων Ελλήνων, όπου γης.
Στο βιβλίο, καταγράφονται τα σημαντικότερα ιστορικά στοιχεία που συνθέτουν τη μακρά και λαμπρή πορεία μιας Κοινότητας του απόδημου Ελληνισμού που μαζί με την Ελληνική Κοινότητα Αλεξάνδρειας και το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, αποτελούν σήμερα τους ακρογωνιαίους λίθους της ελληνικής παροικίας στην Αίγυπτο.
Η ελληνική παρουσία στη χώρα του Νείλου, περνά στη νεότερη και σύγχρονη ιστορία αρχίζοντας από την αρχαία παράδοσή της και στη συνέχεια στα ελληνιστικά χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Πτολεμαίων.
Η Ελληνική Κοινότητα του Καΐρου ιδρύθηκε σε πρώτη φάση το 1856, υπό την αιγίδα του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και επανιδρύθηκε το 1904 υπό άλλη μορφή, με τη συνδρομή Μεγάλων Ευεργετών του Ελληνισμού της Αιγύπτου, όπως υπήρξαν οι: Αχιλλόπουλος, Τσανακλής, Ξενάκης, Ρόστοβιτς, Σπετσερόπουλος, Αθανασάκης και άλλοι ομογενείς ευπατρίδες.
Οι παράγοντες για τη δημιουργία μεταναστευτικού ρεύματος στην Αίγυπτο είναι οι ίδιοι που ισχύουν αναφορικά με όλο τον Ελληνισμό της Διασποράς ή της Αποδημίας. Φυσικά, είναι λογικό να υπήρξαν και κάποιοι ιδιαίτεροι λόγοι, ακριβώς λόγω της ιδιομορφίας της χώρας που τους υποδέχθηκε. Φαινόμενο που ισχύει εξάλλου για όλες τις χώρες. Οι Έλληνες στην Αίγυπτο αποκτούσαν εθνική και συγχρόνως παροικιακή αντίληψη και νοοτροπία. Όπως και στην υπόλοιπη Αφρική, συνήθισαν σε μια μονοπωλιακή πολιτική, ιδίως κατά την εποχή του Μωχάμετ Άλυ, των διαδόχων του και της αγγλικής κατοχής. Συμμετείχαν στην εμπορική και γενικά οικονομική αναγέννηση της χώρας, ακόμη και όταν ίσχυσε η αγγλική πολιτική, γεγονός που τους ωφέλησε, με τις γνωστές βέβαια ανισότητες στα οφέλη. Τρία ήσαν τα μεταναστευτικά ρεύματα των Ελλήνων προς την Αίγυπτο: α. κατά την Τουρκοκρατία ιδίως από το 1800, β. μετά το 1897 και γ. ύστερα από τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922.
Ο πρώτος ανταγωνισμός που αντιμετώπισαν ήταν αποτέλεσμα της αγγλικής κατοχής από το 1882 και εξής. Και πάλι όμως διατήρησαν τα μονοπωλιακά τους προνόμια, όπως και επί Μωχάμετ Άλυ.

Η οικογένεια Μπενάκη
 στον κήπο του σπιτιού της
στην Αλεξάνδρεια το 1889

Οι ιδιαιτερότητες που διέκριναν τον Ελληνισμό της Αιγύπτου υπήρξαν σημαντικές και διαμόρφωσαν μια παροικία που προσέφερε πολλά τόσο στον τόπο, όσο και στην Ελλάδα, που είχε και αυτή, όπως αναφέραμε, τα οφέλη της. Το ελληνικό στοιχείο δέσποσε στην Αίγυπτο, καθώς βρέθηκε σε χώρα χωρίς μεγάλη πολιτισμική και οικονομική ανάπτυξη και επιπλέον πολύ κοντά στην Ελλάδα. Κράτησε εξάλλου γι’ αυτό το λόγο, καλώς ή κακώς, την ελληνικότητά του αλώβητη χωρίς υποχωρήσεις, παρά ελάχιστες και αυτές μετά τη συρρίκνωση – ειδικά στις μέρες μας.
Οι ελληνικές παροικίες και κοινότητες, αδελφότητες και κάθε είδους σωματεία, δημιουργήθηκαν και επέζησαν στην Αίγυπτο για να χρησιμεύσουν σαν «στέγη» των Ελλήνων, ως φιλανθρωπικά ιδρύματα προς εξυπηρέτηση του συνόλου. Είναι δηλαδή αποτέλεσμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας όσων Ελλήνων από το 1800 περίπου κατέφευγαν στη χώρα αυτή. Η υπόσταση των φορέων υπήρξε ελληνική, με την ιδιότητα του Νομικού Προσώπου Ιδιωτικού Δικαίου, αναγνωρισμένου από την ελληνική και την αιγυπτιακή πολιτεία.

Έλληνες της Αιγύπτου

Η νεότερη παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο δύναται να διαιρεθεί σε τέσσερις χρονικές περιόδους, ως εξής:
• Η πρώτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1830-1881. Περιλαμβάνει, με τάση χρονικά και προς τα πίσω, την εγκατάσταση Ελλήνων σε διάφορες πόλεις και χωριά της Αιγύπτου από την εποχή του ιδρυτή της δυναστείας Μωμάμετ Άλυ μέχρι την αγγλική κατοχή, που υπήρξε συνέπεια της επανάστασης Οράμπι. Στην περίοδο αυτή συγκαταλέγονται: η ίδρυση προξενικών αρχών του ελληνικού κράτους, καθώς και η ίδρυση των πρώτων κοινοτήτων, αδελφοτήτων, συλλόγων και άλλων οργανισμών από μόνιμα εγκατεστημένους Έλληνες.
• Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1882-1913. Περιλαμβάνει τις προσπάθειες των Ελλήνων να συμμετέχουν στην οικονομία του τόπου και να συνεχίσουν την παροικιακή ζωή ιδρύοντας σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Γεννιέται η πρώτη γενιά και η γενέτειρα γη λογίζεται δεύτερη πατρίδα. Η περίοδος αυτή, που για τον τόπο σημαίνει, καθαρά, με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ελληνίδες του Πορτ Σάιντ 
στην παραλία τ0 1927

• Η τρίτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1914-1940. Χαρακτηρίζεται οπωσδήποτε και αυτή από μια ακμή στην παροικιακή ζωή των Ελλήνων. Επεκτείνονται τα ιδρύματα και ιδρύονται νέα. Γεννιέται η δεύτερη γενιά Ελλήνων στην Αίγυπτο, που είναι προφανώς η πολυαριθμότερη. Η χώρα απαγκιστρώνεται από την οθωμανική και την αγγλική κυριαρχία, έστω τυπικά, και γίνονται οι πρώτες πολιτειακές, θα λέγαμε, ανακατατάξεις που προμηνύουν την άνοδο του αιγυπτιακού στοιχείου, φαινόμενα που, με αποκορύφωμα την κατάργηση των Διομολογήσεων, δημιουργούν ανησυχίες στην ελληνική ομογένεια για το μέλλον.
• Η τέταρτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1940 μέχρι σήμερα, με δύο υποδιαιρέσεις: 1940-1952 και 1952 μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζεται από τη δυναμική παρουσία του Ελληνισμού και την προσφορά των ομογενών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τα εθνικιστικά σοσιαλιστικά μέτρα που πήρε η επανάσταση των ελεύθερων αξιωματικών το 1952, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η αρχή της φυγής των Ελλήνων από το 1957 και εξής.

Αθλητές του Ελληνικού Ναυτικού Ομίλου
Καΐρου προπονούνται στο Νείλο

Όσον αφορά στη σύγχρονη ιστορία των Ελλήνων στη χώρα του Νείλου γράφονται προφανώς οι τελευταίες σελίδες. Παλιοί εξάλλου Αιγυπτιώτες Έλληνες ζουν στην Ελλάδα, την Κύπρο, την Αμερική, την Αυστραλία, όπου οργανώθηκαν και εκεί σε συλλόγους, συγχρωτίστηκαν με τον υπόλοιπο Ελληνισμό στις χώρες αυτές και φυσικά ζουν τη σύγχρονη πραγματικότητα της χώρας της σημερινής διαμονής τους. Ακριβώς σε ανάλογη προσαρμογή με την αιγυπτιακή πραγματικότητα καλούνται να προχωρήσουν σήμερα οι Έλληνες της Αιγύπτου, αν θέλουν να διατηρηθεί έστω και κατ’ ελάχιστον ή και κατ’ όνομα η ελληνική παροικία με τη νέα μορφή της.
Κορυφή
Οι ρίζες του νεότερου Ελληνισμού στην Αίγυπτο
Το ερασιτεχνικό θέατρο στην Ελληνική παροικία Καίρου
Η ελληνική κοινότητα Καΐρου
Η προσφορά του Ελληνισμού της Αιγύπτου στο Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο
Η ελληνική γλώσσα διδάσκεται στο Σοχάγκ της Άνω Αιγύπτου
Ο Γιώργος Σεφέρης στην Αίγυπτο τα χρόνια του πολέμου
Β΄ Οι Έλληνες της Αφρικής σήμερα
Ελληνικές κοινότητες
Το Δίκτυο Νεολαίας του ΣΑΕ Ασίας-Αφρικής
Ελληνικές επενδύσεις στην Αφρική
Χρονικές Περίοδοι
Α΄ Η διαχρονική πορεία του ελληνισμού στην Αφρική
Β΄ Οι Έλληνες της Αφρικής σήμερα
Γ΄ Η Ορθοδοξία στην Αφρικανική ήπειρο
Δ΄Οι Ελληνικές κοινότητες στη Νότια Αφρική

ΠΗΓΗ