Στην Ελλάδα τρία βραβεία Europa Nostra για την πολιτιστική κληρονομιά

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Europa Nostra ανακοίνωσαν στις 14 Απριλίου τους νικητές των βραβείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά / Βραβεία Εuropa Nostra για το 2015. Τρία από αυτά απονέμονται στην Ελλάδα! Βραβεύτηκαν: το Αρχοντικό Αντουάνικο στη Χίο, η αποκατάσταση ανεμόμυλων στο οροπέδιο του Λασιθίου, στην Κρήτη και το σχέδιο HERMES, η ψηφιακή δηλαδή διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ερμούπολης της Σύρου (Περισσότερες πληροφορίες στο Παράρτημα 1).

Τα βραβεία αυτά θεωρούνται τα μεγαλύτερου κύρους βραβεία στην Ευρώπη στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι 28 νικητές επελέγησαν ανάμεσα σε 263 αιτήσεις, που υποβλήθηκαν από οργανισμούς και ιδιώτες από 29 χώρες, και τιμώνται για τα εξαιρετικά τους επιτεύγματα σε τέσσερις κατηγορίες: 1) αποκατάσταση, 2) έρευνα και ψηφιοποίηση, 3) μακροχρόνια προσφορά στην πολιτιστική κληρονομιά, και 4) εκπαίδευση, κατάρτιση και ευαισθητοποίηση.
Η εκδήλωση για την απονομή των ευρωπαϊκών βραβείων πολιτιστικής κληρονομιάς θα πραγματοποιηθεί στις 11 Ιουνίου στο Δημαρχείο του Όσλοκαι θα συνδιοργανωθεί από τον Fabian Stang, Δήμαρχο του Όσλο, τον Tibor Navracsics, Ευρωπαίο Επίτροπο για την Εκπαίδευση, τον Πολιτισμό, την Νεολαία και τον Αθλητισμό, και τον Plácido Domingo, τον διάσημο τραγουδιστή της όπερας και Πρόεδρο της Eurοpa Nostra. Στην εκδήλωση, επτά από τους νικητές θα τιμηθούν με το Μεγάλο Βραβείο (Grand Prix), λαμβάνοντας €10.000 έκαστος, και ένας θα λάβει το Βραβείο Κοινού, το οποίο θα επιλεγεί μέσωδιαδικτυακής ψηφοφορίας από την Europa Nostra.
«Η πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της Ευρώπης. Αποφέρει αναρίθμητα πολιτιστικά, οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη σε όλους μας. Θα ήθελα να συγχαρώ τους νικητές των βραβείων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Πολιτιστική Κληρονομιά / Βραβεία Εuropa Nostra για το 2015. Οι νικητές αυτοί αποτελούν άριστο παράδειγμα όσων μπορούν να κάνουν για την πολιτιστική κληρονομιά αφοσιωμένοι και ικανοί Ευρωπαίοι – κι επίσης για την Ευρωπαϊκή μας ταυτότητα, συμβάλλοντας στο αίσθημα του ανήκειν. Όλοι θα πρέπει να συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε για να συνδράμουμε κοινότητες και πολίτες ώστε να ιδιοποιηθούν την πολιτιστική μας κληρονομιά, να την καταστήσουν μέρος της καθημερινότητάς μας και να την διατηρήσουν για τις επόμενες γενιές», είπε ο Επίτροπος Navracsics.
«Οι φετινοί νικητές αποτελούν ισχυρά παραδείγματα δημιουργικότητας και καινοτομίας στο χώρο εργασίας, για την πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Δείχνουν, επίσης, ότι η πολιτιστική κληρονομιά είναι σημαντική για την Ευρώπη και τους πολίτες της. Πιστεύουμε ότι, υπό την ηγεσία του Προέδρου Juncker και του Επιτρόπου Navracsics, η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην πολιτιστική κληρονομιά θα αναπτυχθεί περαιτέρω και θα εφαρμοστεί», πρόσθεσε ο Plácido Domingo.

Παράρτημα 1: Οι Ελληνικές Διακρίσεις

Αρχοντικό Αντουάνικο, Χίος

Η περιοχή νοτίως της πόλεως της Χίου είναι γνωστή ως Κάμπος. Είναι εντελώς επίπεδη και καλύπτεται από ένα πυκνό δίκτυο μικρών οδών. Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι φυτεμένο με εσπεριδοειδή. Οι οπωρώνες περιβάλλονται από υψηλoύς λιθόκτιστους φράχτες, οι οποίοι προστατεύουν τα δένδρα από τον άνεμο και τη σκόνη. Το τοπίο του Κάμπου είναι ξεχωριστό και μοιάζει ελάχιστα με αυτό των άλλων νησιών του Αιγαίου. Το Αντουάνικο είναι ένα από τα κτήματα της περιοχής. Η κυρίως οικία κτίστηκε το 1893, όμως παλαιότερες δομές, όπως το σύστημα άρδευσης και η φυτεία εσπεριδοειδών, επιβιώνουν εντός του κτήματος
Οι εργασίες στο Αντουάνικο περιελάμβαναν δομικές επισκευές, αποκατάσταση της κυρίως οικίας και μετατροπή βοηθητικών κτηρίων σε χώρους διαμονής, κυρίως για χρήση κατά τις διακοπές, όπως επίσης και εκτεταμένες εργασίες αποκατάστασης του συστήματος άρδευσης. Η σχέση μεταξύ του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος αποκαταστάθηκε σύμφωνα με τo αρχικό σχέδιο, ως μία εξοχική οικία που περιβάλλεται από αγροτικές εγκαταστάσεις, και με αποκατάσταση όλων των ενδιάμεσων χώρων, δομών και χαρακτηριστικών.
Οι αναστηλωτικές επεμβάσεις στο αρχοντικό Αντουάνικο, το οποίο βρίσκεται σε ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πολιτιστικά τοπία της Ευρώπης, είχαν ως αποτέλεσμα την αποκατάσταση ενός ολοκληρωμένου παραδείγματος ιστορικού συγκροτήματος με μοναδικό μικτό χαρακτήρα, ο οποίος συνδυάζει χρήσεις κατοικίας και αγροτικής παραγωγής. Οι κριτές εκτίμησαν ιδιαιτέρως την υψηλή ποιότητα των αναστηλωτικών εργασιών, οι οποίες περιελάμβαναν την ανάκτηση παραδοσιακών τεχνικών δόμησης και προ-βιομηχανικών αγροτικών συστημάτων, την εφαρμογή και ανάδειξη τοπικών τεχνικών, όπως επίσης και την ανανέωση της αρχικής σχέσης ανάμεσα στο δομημένο και το φυσικό περιβάλλον. Οι κριτές θεώρησαν το έργο ως πρότυπο για ανάλογα έργα, τα οποία είναι απαραίτητα εάν πρόκειται να διατηρηθεί η αυθεντικότητα αυτής της πολύτιμης ιστορικής περιοχής.
Αποκατάσταση ανεμόμυλων με διάτρηση ιστίων στο οροπέδιο του Λασιθίου, Κρήτη
Το οροπέδιο του Λασιθίου είναι ένα μεγάλο οροπέδιο στην Ανατολική Κρήτη που παρουσιάζει ενδορροή (δηλαδή αποστραγγίζεται εσωτερικά και όχι μέσω κάποιου ποταμού). Έχει μακρά ιστορία, συμπεριλαμβανομένου του μύθου ότι αποτελεί τον τόπο γεννήσεως του Δία, η φήμη του όμως κατά τον προηγούμενο αιώνα οφείλεται στο τεράστιο δάσος από ανεμόμυλους, περίπου 10.000, οι οποίοι κατασκευάστηκαν (1910-1950) ώστε να βοηθούν στην άρδευση του ρηχού εδάφους. Οι περισσότεροι από αυτούς έπαυσαν να λειτουργούν κατά τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω αναποτελεσματικότητας και έλλειψης συντήρησης.
Ωστόσο, πρόσφατη έρευνα από τον μηχανολόγο μηχανικό Γεώργιο Χατζάκη, μπορεί να ανατρέψει την παρακμή τους. Έχει επιτυχώς πειραματιστεί με περίπου 20 μύλους, ανοίγοντας μικρές οπές στα ιστία, τα οποία μπορούν να λειτουργούν ικανοποιητικά σε ανέμους χαμηλής έντασης. Σε ισχυρούς ανέμους οι οπές έχουν το πλεονέκτημα να μεγαλώνουν, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ένταση του ανέμου και διασφαλίζοντας την σωστή λειτουργία του μύλου. Το μέγεθος των οπών μπορεί να ποικίλει αναλόγως της φύσης της άρδευσης, την οποία θα πρέπει να εξυπηρετεί ο κάθε μύλος. Ελπίζεται ότι η τεχνική αυτή σε σύντομο χρονικό διάστημα θα μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους τους ανεμόμυλους του οροπεδίου.
Η κριτική επιτροπή εξέφρασε τον θαυμασμό της για αυτή την ευφυή ιδέα, που έχει ως στόχο την βελτίωση της αποτελεσματικότητας αυτού του αξιόλογου συνόλου ανεμόμυλων – και ενδεχομένως την επαναφορά πολλών μη χρησιμοποιούμενων ανεμόμυλων στη ζωή και την παραγωγική διαδικασία. Η προσεκτική μεθοδολογία των βελτιωτικών επεμβάσεων έχει ως αποτέλεσμα οι οπές στα ιστία να είναι πρακτικά αόρατες διά γυμνού οφθαλμού από κάτω. Είναι σαφές ότι η ανανεωμένη χρήση αυτών των ανεμόμυλων, οι οποίοι περιστρέφονται σε όλη την έκταση του τοπίου, όχι μόνο θα βελτιώσει την τοπική γεωργία και αισθητική αλλά θα προσφέρει και μία φιλική προς το περιβάλλον τεχνική για την αποκατάσταση μύλων και την επανάχρησή τους αλλού στην Ευρώπη.
HERMES: Ψηφιακή διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ερμούπολης, Σύρος
Αυτό το έργο ψηφιοποίησης αφορά στην δημιουργία μίας δωρεάν, ανοιχτού κώδικα ιστοσελίδας για την προβολή του περιεχομένου της έρευνας ενός συγκεκριμένου σχεδίου αποκατάστασης. Το σχέδιο επικεντρώνεται στην περίπου 200 ετών πόλη της Ερμούπολης στη Σύρο (Αιγαίο Πέλαγος), η οποία είναι μοναδική στο βαθμό που το κτηριακό της απόθεμα, αποτελούμενο από περισσότερα από 1.000 κτήρια, παραμένει ανέπαφο σχεδόν στο σύνολό του, από την ίδρυσή της πόλης έως σήμερα.
Έχει αναπτυχθεί ένα μοντέλο πολλών μεταβλητών για την αξιολόγηση και παρακολούθηση σχεδόν όλων αυτών των κτηρίων, καταγράφοντας δεδομένα έως και σε 192 πεδία για κάθε κτήριο, δημιουργώντας πολλαπλές διαστάσεις για την εξαγωγή, και στη συνέχεια κατανόηση και ερμηνεία, της ιστορίας του κάθε κτηρίου, της τοποθεσίας του, της κατάστασής του, του σκοπού του στο παρόν και το παρελθόν, του ιδιοκτησιακού του καθεστώτος, της παθολογίας και της αρχιτεκτονικής του ποιότητας. Η ευπάθεια κάθε κτηρίου στη φθορά, ή ακόμα και στην κατάρρευση, επίσης καταγράφεται και οι λεπτομέρειες είναι προσβάσιμες από το κοινό.
Το HERMES είναι ένα εξειδικευμένο, πολλαπλών κριτήριων σχέδιο αποκατάστασης της πόλης της Ερμούπολης, το οποίο ήδη εφαρμόζεται από τον τοπικό Δήμο. Κατά την τρέχουσα κατάσταση οικονομικής δυσπραγίας στην Ελλάδα, μία τόσο εκτεταμένη και αναλυτική καταγραφή είναι πολύτιμη για την αξιολόγηση των προτεραιοτήτων για παρέμβαση, δεδομένων των περιορισμένων πηγών χρηματοδότησης.
Η κριτική επιτροπή επαίνεσε το πρόγραμμα λόγω της επιστημονικής και τεχνικής πολυπλοκότητάς του. Η σχετικά σύντομη ιστορία της Ερμούπολης δεν καθιστά την αρχιτεκτονική της αξία λιγότερο σημαντική, ενώ το πρόγραμμα αυτό έχει επιτρέψει την συγκέντρωση ενός εντυπωσιακά λεπτομερούς και ακριβούς συνόλου δεδομένων. Το πρόγραμμα αποτελεί υπόδειγμα για την διάδοση της αξίας της ψηφιοποίησης στη συλλογή και διατήρηση πληροφοριών σχετικά με την αρχιτεκτονική κληρονομιά της Ευρώπης, και για τους τρόπους με τους οποίους η κατανόηση της πολυπλοκότητας του παρελθόντος και η ανταπόκρισή μας σε αυτή στο μέλλον μπορούν να αναπτυχθούν και να αποτελέσουν βάση για δράση.

Παράρτημα 2: Οι νικητές των βραβείων το 2015

(κατ’ αλφαβητική σειρά ανά χώρα)
Κατηγορία Αποκατάσταση

▪ Picturesque Garden of the Museum van Buuren in Brussels, BELGIUM
▪ Armenian Church and Monastery in Nicosia, CYPRUS
▪ Boulingrin Central Market Hall in Reims, FRANCE
▪ Αρχοντικό Αντουάνικο στη Χίο, ΕΛΛΑΔΑ
▪ Liszt Academy of Music in Budapest, HUNGARY
▪ Nuragic Sculptures of Monte Prama in Sardinia, ITALY
▪ Paleochristian Mosaics of the Basilica Complex in Aquileia, ITALY
▪ The Halls Amsterdam: Centre for Media, Fashion, Culture and Crafts, THE NETHERLANDS
▪ Manor House in Eidsvoll, NORWAY
▪ Cathedral in Tarazona, SPAIN
▪ Salt Valley of Añana, Basque Country, SPAIN
▪ Armenian Church of St. Giragos in Diyarbakir, TURKEY
▪ Middleport Pottery in Stoke-on-Trent, UNITED KINGDOM
▪ Stonehenge: Surrounding Landscape and Visitor Centre in Wiltshire, UNITED KINGDOM

Κατηγορία Έρευνα και Ψηφιοποίηση

Έργα Έρευνας:

▪ Αποκατάσταση ανεμομύλων με διάτρηση ιστίων στο οροπέδιο του Λασιθίου, Κρήτη, ΕΛΛΑΔΑ
▪ Learning from las Cuencas: the Cultural Landscape of the Asturian Coalfields, SPAIN

Έργα Ψηφιοποίησης:

▪ HERMES: Ψηφιακή διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ερμούπολης, Σύρος, ΕΛΛΑΔΑ
▪ Wonders of Venice: Virtual Online Treasures in St. Mark’s Area, ITALY

Κατηγορία Μακροχρόνια Προσφορά στην Πολιτιστική Κληρονομιά

▪ The Rundling Association, Jameln, GERMANY
▪ Huis Doorn Association of Friends, Doorn, THE NETHERLANDS
▪ Churches Conservation Trust, London, UNITED KINGDOM

Κατηγορία Εκπαίδευση, Κατάρτιση και Ευαισθητοποίηση

Έργα Εκπαίδευσης:

▪ Heritage Skills Initiative, Newcastle upon Tyne, UNITED KINGDOM
▪ Young Archaeologists’ Club, York, UNITED KINGDOM

Έργα Κατάρτισης:

▪ Programme for Owners of Rural Buildings in Estonia, Tallinn, ESTONIA
▪ The Outbuilding Project, Roros, NORWAY

Έργα Ευαισθητοποίησης:

▪ The Garden City of Stains, FRANCE
▪ Saving Past Testimonies for Building a Future, Chisinau, MOLDOVA
▪ The Fota Walled Garden, Cork, IRELAND