Είναι φυσιολογική η μνήμη σας;

Δεν τα πάω καλά στα κουίζ, μπορώ να ξεθάψω μικρές λεπτομέρειες από συνομιλίες που έγιναν πριν από πολύ καιρό αλλά δεν μπορώ ποτέ να θυμηθώ το υψόμετρο των βουνών όπου έχω ανέβει ή τα ονόματα συγκροτημάτων της ποπ.

Ο συνάδελφός μου, ο Ρίτσαρντ, είναι το αντίθετο. Είναι πολύ καλός στο να θυμάται πραγματικά στοιχεία, αλλά χάνεται όταν πρόκειται για λεπτομέρειες από παλιές προσωπικές του εμπειρίες. Πρέπει κάποιος από τους δυο μας να ανησυχεί;
Η μνήμη στην πραγματικότητα έχει να κάνει με το ότι ξεχνάμε: όλοι οι εγκέφαλοι απορρίπτουν το μεγαλύτερο μέρος των αισθητηριακών δεδομένων που λαμβάνουν. «Αύριο θα θυμάστε αρκετά καλά μια συζήτηση που είχατε σήμερα» λέει ο νευροβιολόγος Τζέιμς Μακ Γκο από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Ερβάιν. «Σε μία εβδομάδα μεγάλο μέρος αυτών των πληροφοριών θα έχει χαθεί». Σε έναν χρόνο η συνομιλία μπορεί να έχει σβήσει εξ ολοκλήρου.
Οι άμεσες αισθητηριακές αναμνήσεις διαρκούν μόνο μερικές στιγμές. Κάποιες παραμένουν για να γίνουν βραχυπρόθεσμες αναμνήσεις, όπως ο αριθμός του τηλεφώνου που μόλις πληκτρολογήσατε. Τα ακριβή νούμερα είναι δύσκολο να εξακριβωθούν, ένας μέσος εγκέφαλος όμως μπορεί κατά πάσα πιθανότητα να συγκρατεί τέσσερα πράγματα ταυτοχρόνως ως και για 30 δευτερόλεπτα.
Μόνο οι πραγματικά σημαντικές πληροφορίες και εκείνες που έχουν κάποιον σκοπό φθάνουν στη μακροπρόθεσμη μνήμη, όπως μια συνομιλία η οποία περιείχε μια προσωπική προσβολή.«Εχουμε επιλεκτικά ισχυρές αναμνήσεις για γεγονότα που μας διεγείρουν συναισθηματικά» λέει ο κ. Μακ Γκο. Οι μακροπρόθεσμες αναμνήσεις χωρίζονται σε δύο βασικούς τύπους. Οι εννοιολογικές αναμνήσεις καταγράφουν πραγματικά στοιχεία, όπως η έννοια ενός τρένου. Οι επεισοδιακές αφορούν συμβάντα που έχουμε βιώσει, όπως ένα συγκεκριμένο ταξίδι με τρένο.
Ολοι μάλλον γνωρίζουμε κάποιον ο οποίος έχει εγκυκλοπαιδική μνήμη που συγκρατεί πραγματικά στοιχεία, όμως οι υπερβολικά καλές επεισοδιακές μνήμες αποτελούν πιο πρόσφατη ανακάλυψη. «Τα άτομα αυτά θυμούνται γεγονότα που συνέβησαν πριν από χρόνια με τον τρόπο που εσείς και εγώ θυμόμαστε γεγονότα της περασμένης εβδομάδας» λέει ο κ. Μακ Γκο. Υπάρχει επίσης μια αντίθετη πάθηση κατά την οποία τα άτομα δυσκολεύονται να θυμηθούν ακόμη και πρόσφατα γεγονότα που έχουν βιώσει. «Γνωρίζουν ότι το γεγονός συνέβη αλλά δεν μπορούν να ταξιδέψουν νοερά προς τα πίσω ούτε μία εβδομάδα» λέει η Ντανιέλα Παλόμπο, η οποία διερευνά την αυτοβιογραφική μνήμη στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.
Οι περισσότεροι βρισκόμαστε ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα. Επαληθεύοντας το στερεότυπο οι γυναίκες τείνουν να έχουν καλύτερη επεισοδιακή μνήμη. Οσον αφορά την εννοιολογική μνήμη, οι άνδρες τείνουν να θυμούνται καλύτερα τις χωρικές πληροφορίες ενώ οι γυναίκες γενικά έχουν καλύτερες επιδόσεις στα λεκτικά έργα, όπως το να θυμούνται καταλόγους από λέξεις. Ο τύπος της προσωπικότητας φαίνεται και αυτός να παίζει ρόλο: τα άτομα που είναι ανοιχτά σε νέες εμπειρίες τείνουν να έχουν καλύτερη αυτοβιογραφική μνήμη.
Η γήρανση επηρεάζει τη θύμηση προσωπικών εμπειριών περισσότερο από ό,τι επηρεάζει αυτή των πραγματικών στοιχείων, το ίδιο και η κατάθλιψη. Αν όμως μετά τα 40 παρατηρούμε ότι δεν μπορούμε να θυμηθούμε καινούργια ονόματα, αυτό δεν οφείλεται στο ότι ο εγκέφαλός μας είναι υπερφορτωμένος – η χωρητικότητα της μνήμης μας είναι πρακτικά απεριόριστη. Αντ’ αυτού, σταδιακές αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου μας, όπως η μείωση της πυκνότητας των δενδριτών που βοηθούν στη δημιουργία συνδέσεων ανάμεσα στους νευρώνες, καθιστούν τη δημιουργία και την ανάσυρση των αναμνήσεων λιγότερο αποτελεσματική.
Παρ’ όλα αυτά, ώσπου να αρχίσετε να δυσκολεύεστε να εκτελέσετε κάποιο απλό έργο που έχετε εκτελέσει πολλές φορές στο παρελθόν ή να ακολουθήσετε τη ροή μιας συζήτησης δεν θα πρέπει να ανησυχήσετε ιδιαίτερα αν η μνήμη σας φαίνεται να βαδίζει με μυστήριους τρόπους. Τελικά η μνήμη είναι κάτι προσωπικό, λέει ο ψυχολόγος Τσαρλς Φέρνιχο από το Πανεπιστήμιο του Ντάραμ στη Βρετανία. «Οι άνθρωποι θυμούνται πράγματα τα οποία είναι σημαντικά για αυτούς. Ολοι έχουμε διαφορετικά ενδιαφέροντα και αυτό αλλάζει το τι επεξεργάζεται το μυαλό μας»αναφέρει. «Τη σύζυγό μου την ενδιαφέρουν τα λουλούδια. Οταν πηγαίνουμε σε έναν κήπο, εγώ απλώς βλέπω ένα ανακάτεμα χρωμάτων ενώ εκείνη θα θυμηθεί κάθε είδους λεπτομέρεια».
Οι μνήμες είναι συστήματα με πολυάριθμα τμήματα τα οποία αλλάζουν με τον χρόνο, επομένως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η ποικιλία που παρατηρείται είναι μεγάλη. «Υπάρχουν έντονες ατομικές διαφοροποιήσεις» λέει ο κ. Μακ Γκο. «Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό της ανθρώπινης μνήμης, ότι δεν θυμόμαστε όλοι τα ίδια πράγματα».

Catherine De Lange