Αρτηριακή Υπέρταση: Επιπτώσεις σε ζωτικά όργανα

ΜΕΡΟΣ Β’: ΔΙΑΓΝΩΣΗ / ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΥΠΕΡΤΑΣΕΩΣ

Του Μάκη Τσαπόγα M.D., D.Sc., M.Ch., F.A.C.S., Ph.D. (Hon), D.M. (Hon), καθηγητή Αγγειακών Παθήσεων Παν/μιων Νέας Υόρκης & Λονδίνου, αντ. μέλος Ακαδημίας Αθηνών- Σύμβουλος Π.Ο.Υ

Ιατρικός Έλεγχος: Στόχος πρέπει να είναι όχι μόνον η θεραπεία, αλλά και η πρόληψη. Προτείνουμε να μην χρησιμοποιείται ο ξενικός όρος check-up για τον περιοδικό έλεγχο. Η προτροπή μας είναι να μη χρησιμοποιούνται γενικά ξένοι όροι. Η αξία της Ελληνικής Γλώσσας είναι τεράστια. Είναι η Μητέρα των Γλωσσών. Μας συνδέει με την ιστορία και τις παραδόσεις μας.
Οι περισσότεροι επιστημονικοί όροι επίσης προήλθαν από αυτήν. Καλόν επίσης είναι, να μην χρησιμοποιούνται ξένες εκφράσεις στην καθημερινή συνομιλία μας. Συνήθως ακούγονται μη κολακευτικές παραλλαγές, όχι μόνον της ξένης, αλλά και της Ελληνικής γλώσσας.
Η κλινική εξέταση του υπερτασικού ασθενούς, όπως και για κάθε άλλη πάθηση, πρέπει να προηγείται των εργαστηριακών και να περιλαμβάνει όλα τα συστήματα. Όσον αφορά τα πολύπλοκα εργαστηριακά που δεν είναι απαραίτητα, εκτός του υψηλού κόστους, δημιουργούν χωρίς λόγο επιπρόσθετες ανησυχίες στον ασθενή.
Ο ρόλος του ιατρού ως Συντονιστού υγείας είναι σημαντικός. Είναι απαραίτητη η «εφ’ όλης της ύλης» κλινική εξέταση. Η συχνότης της εξαρτάται από την ηλικία, το φύλο και την γενική κατάσταση της υγείας του ατόμου.
Σχέση Ασθενούς- Ιατρού: Είναι σημαντικό να διατηρείται εγκάρδια και θερμή. Πρέπει να υπάρχει αμοιβαία εμπιστοσύνη, κοινή προσπάθεια, ειλικρίνεια, πραγματικό ενδιαφέρον και να τηρείται αυστηρά το απόρρητο. Πρωτεύουσα θέση έχει πάντοτε ό,τι είναι καλύτερο για τον ασθενή. Να γίνεται πληροφόρηση του ασθενούς ανάλογη με το μορφωτικό επίπεδό του. Να υπάρχει διαθεσιμότητα χρόνου από τον ιατρό και να είναι πειστικός, ποτέ πιεστικός ή τιμωρός και να λαμβάνεται υπ’ όψιν επίσης η ευάλωτη θέση του ασθενούς.
Δεν επαρκεί μόνον η επιστημονική κατάρτιση του Ιατρού, αλλά εξ ίσου σημαντική είναι η ανθρώπινη αντιμετώπιση των ασθενών του. Η επιλογή των υποψηφίων φοιτητών της Ιατρικής και των Ιατρικών Επαγγελμάτων, δεν πρέπει να βασίζεται μόνον στο να είναι ακαδημαϊκά οι καλύτεροι. Προτείνουμε παράλληλα με τον Π.Ο.Υ., αξιολόγηση του χαρακτήρα και της νοοτροπίας τους, που είναι εξ ίσου σημαντική. Αυτό έχει ήδη τεθεί σε εφαρμογή σε ορισμένες χώρες, με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.
Ο Συντονιστής υγείας, με την ανάλογη ειδική εκπαίδευση, εφαρμόζει και την Γνωσιακή/Συμπεριφορική θεραπεία, που συνίσταται σε υποστηρικτικές συνεδρίες. Όπου ενδείκνυται, την συνδυάζει και με ειδική φαρμακευτική αγωγή.
Πρέπει να σημειωθεί ότι άτομα με χρόνιες ψυχολογικές φορτίσεις έχουν δυσκολία να ακολουθούν σωστά την απαραίτητη αγωγή, ιδιαίτερα όταν έχουν χρόνιες οργανικές παθήσεις, που αποτελούν γόνιμο υπόβαθρο και για την ανάπτυξη ψυχολογικών προβλημάτων.
Επίπεδα Υγείας: Στην Ελλάδα το προσδόκιμο επιβιώσεως είναι 76 χρόνια για τους άνδρες και 81 για τις γυναίκες. Η προβλεπόμενη διάρκεια ζωής σε άτομα ηλικίας 65 ετών, είναι 17 επιπρόσθετα χρόνια για τους άνδρες και 19 χρόνια για τις γυναίκες. Βαθμιαία όμως μειώνεται η προνομιακή αυτή θέση της. Το 1984 η Ελλάδα κατείχε την 2η θέση, ενώ τώρα την 5η. Από το 1975 παρατηρήθηκε προοδευτική άνοδος του προσδόκιμου επιβιώσεως γενικά στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα, σε άτομα άνω των 45 ετών αυξήθηκε κατά 2 έτη, έναντι των 4 ετών για την Δυτική Ευρώπη.
Τα διάφορα νοσήματα, σωματικά ή ψυχολογικά, έχουν άμεση σχέση με το προσδόκιμο επιβιώσεως και παράλληλα υποβαθμίζουν σημαντικότατα την ποιότητα ζωής. Γι’ αυτό ο Π.Ο.Υ. άρχισε να καταγράφει με ξεχωριστούς Δείκτες όχι μόνο τους θανάτους, αλλά και τα χαμένα χρόνια ποιοτικής ζωής.
Υπολογίζεται δηλαδή ο αριθμός των ετών αποδοτικής ζωής που χάνονται λόγω χρονίων νοσημάτων, τραυματισμών και αναπηριών. Όπως έχει ήδη τονισθεί, το σύνολο των θανάτων παγκόσμια ετησίως είναι 57 εκατομμύρια. Συγχρόνως, τα χρόνια ποιοτικής ζωής που χάνονται είναι 20 φορές περισσότερα, δηλαδή 1.4 δισεκατομμύρια χρόνια.
Κλινική Εξέταση: Επικεντρώνεται στα όργανα- στόχους και ιδιαίτερα στις κλινικές εκδηλώσεις της Αθηροσκληρύνσεως, που η Υπέρταση είναι ένα από τα κύρια αίτιά της. Οι αρτηρίες βαθμιαία χάνουν την ελαστικότητά τους και επακολουθεί στένωσή τους. Σαν αποτέλεσμα, δεν παρέχεται αρκετό οξυγόνο και θρεπτικές ουσίες στα διάφορα όργανα και τους ιστούς, με αποτέλεσμα την πλημμελή αιμάτωσή τους και εμφάνιση ισχαιμικών συμπτωμάτων.
Η επικέντρωση της λεπτομερειακής κλινικής εξετάσεως και ο συνδυασμός με τα εργαστηριακά είναι ανάλογος με την εντόπιση των στενωμένων αρτηριών που τροφοδοτούν ένα όργανο και καθορίζουν τα διάφορα χαρακτηριστικά κλινικά σύνδρομα.
Όταν προσβάλλονται τα αγγεία της καρδιάς, συχνά εμφανίζεται στηθάγχη. Λόγω της έντονης εργασίας της καρδιακής αντλίας, δημιουργείται βαθμιαία υπερτροφία της αριστερής κοιλίας. Όταν η απόφραξη είναι οξεία και πλήρης, μπορεί να οδηγήσει σε έμφραγμα του μυοκαρδίου ή τελικά, και σε χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια. Εντοπισμός στον εγκέφαλο, αρχικά μπορεί να παρουσιάσει παροδικό εγκεφαλικό επεισόδιο. Εκτεταμένη ή οξεία θρόμβωση όμως δυνατόν να οδηγήσει σε οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Στο 80% των ασθενών αυτών, οφείλεται σε ισχαιμική απόφραξη, με κύριο αίτιο την υπέρταση.
Σε προσβολή των αρτηριών των νεφρών, πρώιμη ένδειξη μπορεί να είναι η διαπίστωση ακόμη και μικρής αυξήσεως της κρεατινίνης ή και η παρουσία μικρολευκωματινουρίας. Η ικανότητα φιλτραρίσματος από τους νεφρούς τοξικών ουσιών διαταράσσεται και είναι δυνατόν να καταλήξει σε νεφρική ανεπάρκεια. Σε προχωρημένα στάδια, για την αντιμετώπισή της καταφεύγομε στην αιμοκάθαρση και τελικά στην μεταμόσχευση.
Στους οφθαλμούς παρουσιάζεται υψηλή πίεση, με αποτέλεσμα εξιδρώματα και οίδημα της οπτικής θηλής. Εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, μπορεί να οδηγήσουν ακόμη και σε τύφλωση.
Τα αρχικά βασικά εργαστηριακά, περιλαμβάνουν εξετάσεις αίματος, ούρων και ανάλογα με την περίπτωση για την καρδιά καταγραφή του ρυθμού της Αρτηριακής Πιέσεως επί 24ώρου βάσεως, όπως και έγχρωμο υπερηχοτομογράφημα.
Ειδικά εργαστηριακά ζητούνται μόνον όταν το υπαγορεύουν τα ευρήματα από την κλινική εξέταση. Ενδείκνυται ιδιαίτερα, όταν υπάρχει υποψία Δευτεροπαθούς Υπερτάσεως. Όταν υπάρχει σαφής ένδειξη, τότε απαιτούνται επιπρόσθετες ειδικές βιοχημικές και ορμονικές εξετάσεις, ψηφιακή αγγειογραφία, ελικοειδής αξονική και μαγνητική τομογραφία.
Θεραπεία: Υπάρχουν 5 κύριες κατηγορίες φαρμάκων, ανάλογα με την δράση τους και 6 υποκατηγορίες. Κυκλοφορούν άνω των 100 σκευασμάτων ή και συνδυασμός αυτών. Ορισμένα είναι ακριβώς της ίδιας χημικής συστάσεως, αλλά είναι γνωστά με διάφορα εμπορικά ονόματα.
Γνώση του τρόπου δράσεώς τους, είναι πολύ σημαντική. Τα διουρητικά υποβοηθούν την αποβολή άλατος και άλλων συστατικών. Τα καρδιορυθμιστικά επιδρούν στην ένταση της καρδιακής λειτουργίας. Τα αγγειοδιασταλτικά άμεσα ή έμμεσα δρώντα, διευρύνουν τον αυλό ιδιαίτερα των μικρών αρτηριών.
Για την επιλογή των πιο αποτελεσματικών φαρμάκων, λαμβάνεται υπ’ όψη η ηλικία, το φύλο, το βάρος του ασθενούς και τυχόν συνυπάρχοντα καρδιαγγειακά ή άλλα νοσήματα. Συνήθως, τα φάρμακα αυτά παρέχουν 24ωρη κάλυψη και κυρίως χορηγούνται το πρωί.
Συνιστάται αρχικά μικρή δόση ενός ή συνδυασμός 2 σκευασμάτων. Η μείωση της Αρτηριακής Πιέσεως, ιδιαίτερα όταν είναι πολύ υψηλή, γίνεται βαθμιαία. Εάν θεωρηθεί αναγκαίο, αυξάνεται η δόση ή προστίθεται άλλο φάρμακο και τελικά γίνεται αλλαγή του συνδυασμού. Η επιλογή των σκευασμάτων γίνεται πολύ προσεκτικά. Υπάρχουν μη δόκιμοι, ακόμη και επικίνδυνοι συνδυασμοί και η δράση τους είναι αθροιστική ή συνεργιστική. Η αποτελεσματικότητά τους κρίνεται συνήθως μετά από 3 ή 4 εβδομάδες.
Ιατρικός έλεγχος αρχικά επαναλαμβάνεται συχνά μέχρις ότου επιτευχθεί σταθεροποίηση της Αρτηριακής Πιέσεως. Συνήθως χρειάζονται 3 διαδοχικές επισκέψεις και κατόπιν ανά 3μηνο ή 6μηνο, ανάλογα με την περίπτωση.
Παρενέργειες σπάνια παρουσιάζονται όταν χορηγούνται τα σωστά σκευάσματα. Η φαρμακευτική αγωγή συνεχίζεται επ’ αόριστον και εάν χρειασθεί μόνιμα, ιδιαίτερα σε ασθενείς που δεν μπορούν να αλλάξουν τρόπο ζωής.
Η δευτεροπαθής υπέρταση, όπως έχει αναφερθεί, έχει συγκεκριμένη αιτιολογία και συχνά οφείλεται σε πάθηση ενός οργάνου. Η θεραπεία είναι συνήθως χειρουργική. Ανάλογα με την περίπτωση, αφαιρείται τυχόν όγκος των επινεφριδίων. Αγγειοπλαστική δηλαδή διεύρυνση των στενωμένων νεφρικών ή άλλων αρτηριών, με διατεινόμενη ελαστική σφαίρα, το λεγόμενο «μπαλονάκι». Συνδυάζεται με τοποθέτηση εσωτερικού νάρθηκα (stent). Τα αποτελέσματα είναι συνήθως ικανοποιητικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγείται και ανάλογη φαρμακευτική αγωγή.
Συστάσεις που χρειάζεται να γίνουν στον υπερτασικό ασθενή, περιλαμβάνουν: να μην διακόπτει μόνος του τα φάρμακά του. Αυτό συμβαίνει στο 50% των ασθενών, γιατί η Υπέρταση συνήθως δεν παρουσιάζει συμπτώματα. Γι’ αυτό άλλωστε καλείται βουβός κίνδυνος ή σιωπηλός δολοφόνος. Παράλληλα, ο ασθενής ανησυχεί για παρενέργειες των φαρμάκων και αποδίδει τυχόν ενοχλήματα, που όμως συχνά είναι άσχετα με αυτά.
Όταν υπάρχουν μεγάλες αυξομειώσεις της Αρτηριακής Πιέσεως, ο ασθενής πρέπει να επικοινωνεί με τον θεράποντα ιατρό του. Να αποφεύγει τις επαναληπτικές μετρήσεις, διότι μόνον άγχος και σύγχυση προκαλούν.
Ηλικία- Φύλο: Στα υπερτασικά παιδιά και τους εφήβους, πρέπει να διερευνηθεί εάν υπάρχει στένωση του ισθμού της αορτής, νεφροπάθεια ή γίνεται χρήση αναβολικών στεροειδών.
Στις γυναίκες η Υπέρταση παρουσιάζεται σε μεγαλύτερη ηλικία από τους άνδρες. Τα τελευταία όμως χρόνια, παρατηρείται βαθμιαία αύξηση και σε νεώτερα άτομα. Αιτία είναι ο σύγχρονος πολύπλοκος ρόλος της γυναίκας: μητέρα- οικοδέσποινα- επαγγελματίας. Τα επιτεύγματά της είναι άξια θαυμασμού. Είναι βέβαια και βιολογικά ισχυρότερη. Παράλληλα, ο μιμητισμός των κακών έξεων των ανδρών, έχει τις επιπτώσεις του.
Στους ηλικιωμένους, συνήθως εμφανίζεται Συστολική Υπέρταση με μεγάλη διαφορική πίεση ή πίεση σφυγμού. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή στο θεραπευτικό σχήμα και την δοσολογία, λόγω της ηλικίας τους και άλλων παθήσεων που συνήθως συνυπάρχουν.
Υγεία και Κοινωνία: Πρόκειται για ένα σοβαρό πρόβλημα δημοσίας υγείας. Τα τελευταία 15 χρόνια υπήρξε αύξηση του πληθυσμού κατά 13%, παράλληλα όμως, σημειώθηκε αύξηση της Υπερτάσεως κατά 30%. Αρχικά, χρειάζεται αποφυγή μιμητισμού των ξενόφερτων αρνητικών συνηθειών.
Καθήκον του σύγχρονου και του μελλοντικού ιατρού είναι να δρα ως συνήγορος του πολίτου σε θέματα υγείας, καλύπτοντας ευρύ φάσμα από το γονίδιο μέχρι και την ψυχή του ατόμου.
Συνδυασμός της εξατομικευμένης και κοινωνικής ιατρικής είναι σημαντικός. Ο ακρογωνιαίος λίθος εφαρμογής των αρχών αυτών, είναι ο καλά ενημερωμένος και ενεργός πολίτης. Το μήνυμα: «Παιδεία για καλύτερη υγεία», πρέπει να συμπεριλαμβάνει όλους, δημοσιογράφους, σχολεία, οικογένεια και διαφόρους οργανισμούς.
Υπάρχει εκρηκτική πρόοδος της Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής. Προβλέπεται ότι στα επόμενα 20 χρόνια θα υπάρξει βαθμιαία πρόοδος για έγκαιρη διάγνωση και ριζική θεραπεία, όχι μόνον της Υπερτάσεως, αλλά και άλλων παθήσεων. Η χρησιμοποίηση των Βιοϊατρικών ανακαλύψεων, χρειάζεται να διασφαλισθεί, ώστε να εφαρμόζονται μόνον για το καλό του ανθρώπου. Στόχος πρέπει να είναι η μακροβιότητα με καλύτερη ποιότητα ζωής, που είναι το σημαντικότερο και αυτό εξαρτάται από όλους.