Η κρίση έπληξε και τη γονιμότητα. Η ανεργία και η αεργία καλπάζουν, διαπιστώνει η ΕΕ

Τριμηνιαία επισκόπηση αναλύει την επιδείνωση της κοινωνικής κρίσης

Η απασχόληση και η κοινωνική κατάσταση στην ΕΕ παρέμειναν κρίσιμες κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2012, καθώς η απασχόληση μειώθηκε γενικά και η ανεργία δεν έπαυσε να αυξάνεται, ενώ η οικονομική κατάσταση των νοικοκυριών παρέμεινε σοβαρή, σύμφωνα με την τελευταία τριμηνιαία επισκόπηση για την απασχόληση και την κοινωνική κατάσταση που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Οι δυσμενείς συνέπειες των δημοσιονομικών περικοπών και της αύξησης της φορολογίας στην απασχόληση και το βιοτικό επίπεδο γίνονται όλο και πιο εμφανείς σε ορισμένα κράτη μέλη. Στην επισκόπηση επισημαίνεται επίσης ότι η καθαρή μετανάστευση από χώρες εκτός της ΕΕ έχει επιβραδυνθεί και ότι η κρίση έχει επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα.
Ο László Andor, ευρωπαίος επίτροπος αρμόδιος για την απασχόληση, τις κοινωνικές υποθέσεις και την ένταξη, δήλωσε: «Η κοινωνική κρίση στην Ευρώπη εξακολουθεί να επιδεινώνεται και σε ορισμένα κράτη μέλη δεν προβλέπεται αισθητή βελτίωση της κατάστασης. Οι φτωχότεροι είναι πολύ συχνά αυτοί που πλήττονται περισσότερο. Οι κυβερνήσεις πρέπει να πραγματοποιήσουν επενδύσεις για να επιτύχουν την ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και να δώσουν στα άτομα μια πραγματική ευκαιρία ώστε να εξασφαλίσουν μια αξιοπρεπή διαβίωση· η Επιτροπή, στο πλαίσιο της πρόσφατης δέσμης της για τις κοινωνικές επενδύσεις, υποδεικνύει τρόπους για τον σκοπό αυτό. Αλλά πάνω απ’ όλα χρειάζεται περισσότερη αλληλεγγύη: Τόσο στο εσωτερικό των επιμέρους κρατών όσο και μεταξύ τους. Μόνον αν μείνουμε ενωμένοι θα μπορέσουμε να ξεπεράσουμε αυτή την κρίση».
Η ανεργία εξακολούθησε να αυξάνεται τον Ιανουάριο του 2013· από αυτήν πλήττονται 26,2 εκατομμύρια άτομα στην ΕΕ (19 εκατομμύρια στη ζώνη του ευρώ) ή 10,8% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού (11,9% στη ζώνη του ευρώ). Το χάσμα ως προς το ποσοστό ανεργίας μεταξύ, αφενός, νότου/περιφέρειας και, αφετέρου, βορά της ζώνης του ευρώ ανήλθε στο άνευ προηγουμένου μέγεθος των 10 εκατοστιαίων μονάδων το 2012. Το ΑΕγχΠ της ΕΕ συρρικνώθηκε κατά 0,5 % κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2012, σημείωσε δηλαδή τη μεγαλύτερη συρρίκνωση από τις αρχές του 2009. Η συνολική απασχόληση στην ΕΕ μειώθηκε κατά 0,4 % το 2012, με θετικές εξελίξεις αντιληπτές μόνον σε θέσεις εργασίας μερικού χρόνου. Κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2012 μόνον, μειώθηκε κατά 0,2 % σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο.

Οι δαπάνες για την κοινωνική προστασία μειώνονται ταχύτερα από ό,τι σε προηγούμενες οικονομικές κρίσεις

Οι περιορισμοί των δημόσιων προϋπολογισμών έχουν επηρεάσει αρνητικά την απασχόληση τόσο άμεσα, μέσω της μείωσης της απασχόλησης στον δημόσιο τομέα, όσο και έμμεσα, μέσω της συνολικά χαμηλότερης μακροοικονομικής ζήτησης. Οι αλλαγές στα συστήματα φορολογίας και κοινωνικών παροχών και οι περικοπές στους μισθούς του δημοσίου τομέα οδήγησαν σε σημαντική πτώση του επιπέδου των πραγματικών εισοδημάτων των νοικοκυριών, με αποτέλεσμα σοβαρή μείωση του βιοτικού επιπέδου των νοικοκυριών χαμηλού εισοδήματος. Οι περικοπές των δαπανών και η αύξηση της φορολογίας έχουν διαφορετική επίπτωση στις ομάδες υψηλού εισοδήματος από ό,τι στις ομάδες χαμηλού εισοδήματος. Η ανάλυση δείχνει ότι ο προσεκτικός σχεδιασμός των δημοσιονομικών μεταρρυθμίσεων είναι ζωτικής σημασίας ώστε να μην πλήττονται δυσανάλογα οι φτωχότεροι, όπως συνέβη σε ορισμένες χώρες (π.χ. Εσθονία και Λιθουανία). Το ποσοστό του πληθυσμού της ΕΕ που αντιμετωπίζει άκρως σοβαρά οικονομικά προβλήματα παραμένει πολύ πάνω από τα επίπεδα που παρατηρήθηκαν καθόλη τη διάρκεια της προηγούμενης δεκαετίας, καθόσον πλήττεται σχεδόν ένα στα τέσσερα νοικοκυριά με χαμηλό εισόδημα.
Οι δαπάνες κοινωνικής προστασίας διαδραμάτισαν εξέχοντα ρόλο στην αντιστάθμιση των απωλειών εισοδήματος των νοικοκυριών στην πρώιμη φάση της κρίσης και συνέβαλαν στη σταθεροποίηση της οικονομίας. Από τα μέσα του 2010 η επίπτωση των απωλειών εισοδήματος μειώθηκε και το 2012 ήταν αμελητέα ακόμα και σε χώρες όπου η ανεργία εξακολουθούσε να ανέρχεται. Αυτή η μείωση των κοινωνικών δαπανών είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι κατά τις προηγούμενες υφέσεις και εκφράζει εν μέρει τις έκτακτες ανάγκες για δημοσιονομική εξυγίανση στο πλαίσιο της κρίσης του ευρώ. Εξουδετερώνει τη λειτουργία οικονομικής σταθεροποίησης των συστημάτων κοινωνικής προστασίας σε πολλά κράτη μέλη και ίσως οδηγεί σε επιδείνωση της ύφεσης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μαρτίου του 2013 επιβεβαίωσε ότι η αντιμετώπιση της ανεργίας και των κοινωνικών συνεπειών της κρίσης παραμένει βασική προτεραιότητα των πολιτικών της ΕΕ και των εθνικών πολιτικών. Τον Φεβρουάριο του 2013, η Επιτροπή πρότεινε μια δέσμη κοινωνικών επενδύσεων (Social Investment Package) η οποία παρέχει στα κράτη μέλη καθοδήγηση για την εκπόνηση πιο αποδοτικών και πιο αποτελεσματικών κοινωνικών πολιτικών που να ανταποκρίνονται στις σημαντικές προκλήσεις που αυτά αντιμετωπίζουν (βλ. IP/13/125, MEMO/13/117, MEMO/13/118 και SPEECH/13/141). Με τη δέσμη υπογραμμίζεται ότι οι δημόσιες επενδύσεις όπως η παιδική μέριμνα, η εκπαίδευση ή η υποστήριξη για την ενεργό και υγιή γήρανση πρέπει να διατηρηθούν ή να ενισχυθούν ακόμη και όταν οι εθνικοί προϋπολογισμοί είναι περιορισμένοι, διότι χωρίς τέτοιες επενδύσεις πολλοί άνθρωποι δεν είναι σε θέση να συμμετάσχουν στην κοινωνική ζωή ούτε να αναπτύξουν το οικονομικό δυναμικό τους.

Η ανεργία και η αεργία των νέων σε επίπεδα υψηλότερα από ποτέ

Όχι μόνον η ανεργία των νέων έφθασε ένα νέο ύψιστο σημείο σε όλη την ΕΕ (23,6% των νέων σε ηλικία εργασίας ήταν άνεργοι τον Ιανουάριο του 2013), αλλά και οι περίοδοι ανεργίας των νέων τείνουν να διαρκούν περισσότερο. Ένα ποσοστό 7,1% των νέων σε ηλικία εργασίας ήταν άνεργοι για διάστημα μεγαλύτερο από ένα έτος το τρίτο τρίμηνο του 2012, έναντι 6,3% ένα έτος νωρίτερα. Η τάση αυτή δημιουργεί σοβαρό κίνδυνο για τους νέους να αποσπαστούν από την αγορά εργασίας και από την κοινωνία στο σύνολό της. Η αύξηση του αριθμού των νέων κάτω των 25 ετών οι οποίοι δεν έχουν απασχόληση ούτε παρακολουθούν εκπαίδευση ή κατάρτιση (γνωστοί με το αγγλικό ακρωνύμιο NEET) και ανέρχονται σήμερα περίπου σε 8 εκατομμύρια αποτελεί επίσης μείζονα λόγο ανησυχίας.
Για τη συμβολή στην αντιμετώπιση των απαράδεκτα υψηλών επιπέδων ανεργίας των νέων, η Επιτροπή παρουσίασε μια δέσμη μέτρων για την απασχόληση των νέων, στις 5 Δεκεμβρίου 2012 (βλ. IP/12/1311, MEMO/12/938 και SPEECH/12/910). Αυτή περιελάμβανε μια πρόταση σύστασης σχετικά με την καθιέρωση μιας «εγγύησης για τους νέους» σε κάθε κράτος μέλος ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλοι οι νέοι έως 25 ετών λαμβάνουν προσφορά εργασίας, συνεχή εκπαίδευση, μαθητεία ή άσκηση εντός τεσσάρων μηνών από τη στιγμή που εξέρχονται από την τυπική εκπαίδευση ή καθίστανται άνεργοι. Το Συμβούλιο των Υπουργών κατέληξε σε πολιτική συμφωνία σχετικά με τη σύσταση αυτή στις 28 Φεβρουαρίου 2013 (βλ. MEMO/13/152). Επίσης, η Επιτροπή πρότεινε πρόσφατα κανόνες λειτουργίας για την ταχεία εφαρμογή της πρωτοβουλίας για την απασχόληση των νέων με σκοπό την καταπολέμηση της ανεργίας των νέων (βλ. IP/13/217). Η πρωτοβουλία για την απασχόληση των νέων προτάθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 7-8 Φεβρουαρίου 2013 με προϋπολογισμό ύψους 6 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014-2020.

Η κρίση πλήττει τη γονιμότητα

Η τριμηνιαία επισκόπηση αναλύει επίσης τις επιπτώσεις της κρίσης στη γονιμότητα. Από το 2009 η γονιμότητα έχει σταματήσει να ανέρχεται και έχει σταθεροποιηθεί σε μέσο όρο μόλις κάτω από 1,6 παιδιά ανά γυναίκα στην ΕΕ των 27. Ο μέσος όρος ηλικίας των γυναικών κατά τον τοκετό εξακολούθησε να ανέρχεται και έφθασε το όριο των 30 ετών. Από την άλλη πλευρά, το προσδόκιμο επιβίωσης εξακολουθεί να αυξάνεται και έχει φτάσει σε 77,4 έτη για τους άνδρες και 83,1 για τις γυναίκες. Η μετανάστευση από χώρες εκτός της ΕΕ έχει μειωθεί σε σχέση με το ανώτατο επίπεδο που σημείωσε το 2007. Παρ’ όλα αυτά, το 2011 η ΕΕ των 27 γνώρισε καθαρή αύξηση ύψους ½ εκατομμυρίου ατόμων, που ισοδυναμεί σε 1 μετανάστη από χώρα εκτός της ΕΕ ανά χίλιους κατοίκους της ΕΕ. Η απόκτηση ιθαγένειας σημειώνει υψηλότερα επίπεδα και έφθασε σχεδόν σε ένα εκατομμύριο περιπτώσεων. Οι μακροπρόθεσμες προκλήσεις για τις αγορές εργασίας της ΕΕ λόγω συρρίκνωσης και γήρανσης του εργατικού δυναμικού παραμένουν σαφώς σοβαρές.